10 بیماری گندم، بررسی، علت و درمان

اگر به کشت گندم مشغول هستید، باید با بیماری‌ها و آفت‌های این محصول آشنا باشید. برای گندم، بیماری‌های متعددی وجود دارد که این بیماری‌ها می‌توانند عملکرد تولید محصول را به شدت کاهش دهند؛ بنابراین، شناخت بیماری‌های گندم و مدیریت آن‌ها بسیار مهم است. در این مقاله، 10 بیماری گندم را معرفی می‌کنیم و روش‌های مدیریت هر کدام را توضیح می‌دهیم. همچنین تلاش کردیم با ارائه تصاویر مربوط به هر بیماری، علائم آن را بهتر نشان دهیم.

بیماری گندم چیست؟

به طور کلی، عواملی مانند قارچ‌ها، باکتری‌ها و ویروس‌ها باعث ایجاد بیماری گندم و در نتیجه، ایجاد خسارت در مزارع گندم می‌شوند. هر یک از این عوامل، بیماری‌های مختلفی را ایجاد می‌کنند که باعث کاهش کمیت و کیفیت گندم تولید شده در مزارع می‌شوند. برخی از بیماری‌های عمده گندم عبارتند از کپک پودری، لکه برگ سپتوریا، زنگ قهوه‌ای، زنگ سیاه، زنگ زرد یا راه راه، فوزاریوم گندم، سیاهک آشکار، رگه برگ باکتریایی، پاخوره گندم و موزاییک رگه گندم. این بیماری‌ها به شدت بر عملکرد گیاهان تأثیر می‌گذارند و باعث از بین رفتن آن‌ها می‌شوند.

چرا مقابله با بیماری گندم اهمیت دارد؟

گندم یکی از مهم‌‌ترین محصولات زراعی در سراسر جهان است. با توجه به افزایش سریع جمعیت، تولید گندم تا سال 2050 باید 50 درصد افزایش یابد و این رشد، عمدتا مبتنی بر افزایش عملکرد خواهد بود. با این حال، باید در نظر داشت که گندم دچار بیماری‌‌ها و آفات شدیدی می‌شود. از 200 بیماری موجود برای گندم، 50 بیماری زیان اقتصادی شدیدی وارد می‌کنند. هر ساله حدود 20 درصد گندم در دنیا به دلیل بیماری‌های مختلف از بین می‌روند؛ بنابراین، باید بیماری‌های گندم را مدیریت کرد تا خسارات به حداقل برسند.

برای کسب اطلاعات بیشتر: بهترین کود برای افزایش تناژ گندم (50 تا 300 درصد)

انواع بیماری‌های گندم

در این بخش، به مهم‌ترین بیماری‌های گندم می‌پردازیم و علت هر کدام را بررسی می‌کنیم. همچنین، تلاش کردیم تا بهترین راه حل‌ها را برای مقابله با این بیماری‌ها ارائه کنیم.

کپک پودری یا سفیدک پودری گندم

قارچ Blumeria graminis f. sp tritici باعث ایجاد این بیماری می‌شود و می‌تواند عملکرد گندم را تا 25 درصد کاهش دهد. رشد پاتوژن توسط هوای خنک (10-20 درجه سانتیگراد) و مرطوب (رطوبت بالای 85 درصد) مطلوب است. در مراحل اولیه، علائم به صورت لکه‌های زرد روی برگ‌ها ظاهر می‌شود و سپس با پودر سفید کرکی پوشانده می‌شود. علائم معمولا از برگ‌های پایین شروع می‌شود و به سمت بالا پیش می‌رود (گاهی در ساقه‌ها و سر نیز دیده می‌شود).

روش درمان و پیشگیری از کپک پودری یا سفیدک پودری گندم

کنترل این بیماری پس از ایجاد در محصول، بسیار سخت است. استراتژی‌های مدیریت این بیماری عبارتند از:

• استفاده از انواع مقاوم گندم
• حذف گندم آسیب دیده و سایر میزبان‌های گیاهی
• تناوب زراعی
• استفاده محتاطانه از کودهای نیتروژن‌دار
• استفاده از پانسمان بذر و قارچ کش‌ها

سپتوریا یک مشکل عمده برای گندم در بسیاری از مناطق است. این بیماری در اثر عفونت شدید از پاتوژن Septoria tritici  (Mycosphaerella graminicola) ایجاد می‌شود. این بیماری می‌تواند تا 50 درصد باعث کاهش عملکرد گندم شود.

شایع‌ترین علامتی که از این بیماری در اوایل زمستان ظاهر می‌شود، لکه‌های کلروتیک دراز روی برگ‌ها است. در ناحیه ضایعه، نقاط کوچک سیاه رنگ ظاهر می‌شود (pycnidia) و با پیشرفت عفونت، بافت برگ دچار مردگی می‌شود؛ در حالی که خوشه‌ها نیز می‌توانند تحت تاثیر قرار بگیرند.

روش درمان و پیشگیری از لکه برگ سپتوریا در گندم

استفاده از گندم‌های مقاوم، اولین اقدام محافظتی در برابر سپتوریا است. کاشت دیررس نیز می‌تواند در کاهش این بیماری مفید باشد. استفاده از قارچ کش معمولا در مراحل اولیه پاتوژن مؤثر است و می‌تواند از بیماری برگ‌های پایینی گیاهان جلوگیری کند. برای حل این مشکل، از مصرف مقادیر زیاد محصولات شیمیایی خودداری کنید؛ زیرا پاتوژن می‌تواند به سرعت مقاومت ایجاد کند. مقاومت سپتوریا در برابر strobilurin امروزه در سطح جهانی گسترده شده است.

زنگ زدگی گندم

3 گونه اصلی از زنگ زدگی یا Puccinia وجود دارد که می‌تواند گیاه گندم را تحت تأثیر قرار دهد:

• زنگ قهوه‌ای یا Puccinia recondite برای برگ

• زنگ سیاه یا Puccinia graminis f.sp. tritici برای ساقه

• زنگ زرد یا راه راه یا Puccinia striiformis برای برگ‌ و ساقه

مقاله پیشنهادی: آفات گندم (انواع، پیشگیری، درمان)

زنگ قهوه‌ای (Leaf Rust) در گندم

شایع‌‌ترین محل بروز علائم این بیماری گندم، روی تیغه‌‌های برگ بالایی است؛ با این حال، غلاف‌‌ها و ریشه‌‌ها ممکن است گاهی عفونی شده و علائمی از خود نشان دهند. دمای 20-25 درجه سانتیگراد با رطوبت آزاد (باران یا شبنم) باعث اپیدمی این بیماری می‌شود. عفونت شدید این بیماری گندم، باعث کاهش 30 درصدی محصول خواهد شد.

روش درمان و پیشگیری از زنگ قهوه‌ای گندم

برای مقابله با این بیماری، باید از ارقام گیاهی مقاوم در برابر زنگ برگ استفاده کرد. همچنین، در صورت ایجاد بیماری در تاج گیاه و هنگامی که آب و هوا باعث ایجاد زنگ زدگی می‌شود، از قارچ کش استفاده کنید. تناوب زراعی یا سایر اقدامات در برابر بیماری‌های زنگ موثر نیست.

مقاله پیشنهادی: پوسیدگی ریشه گندم، علت و درمان قطعی

زنگ سیاه (Stem Rust) در گندم

علائم این بیماری گندم، تقریبا در تمام قسمت‌های هوایی گیاه گندم ایجاد می‌شوند؛ اما بیشتر در ساقه، غلاف برگ و سطوح بالایی و پایینی برگ مشاهده می‌شوند. تاول‌های چرکی (حاوی توده‌های هاگ) به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز تیره هستند و در دو طرف برگ‌ها، روی ساقه‌ها و روی سنبله‌ها ایجاد می‌شوند. این تاول‌‌ها معمولا جدا و پراکنده هستند و در عفونت‌های سنگین، به هم می‌پیوندند.

قبل از تشکیل تاول، ممکن است لکه‌‌هایی ظاهر شود. قبل از اینکه توده‌های هاگ از اپیدرم عبور کنند، محل‌‌های عفونت در هنگام لمس، زبر و خشن هستند. با شکستن توده‌ هاگ، بافت‌های سطحی ظاهری ناهموار و پاره به خود می‌گیرند. رطوبت و دمای بالای 20 درجه سانتیگراد، باعث پیشرفت این بیماری می‌شوند.

روش درمان و پیشگیری از زنگ سیاه

از بهترین راه‌‌های مقابله با این بیماری، استفاده از ارقام مقاوم به زنگ در ساقه گیاه است. همچنین، پس از کاشت، به موقع از یک قارچ کش استفاده کنید تا از کاهش عملکرد ناشی از زنگ محافظت کنید

زنگ زرد یا راه راه (Stripe Rust) در گندم

یکی از بیماری‌های گندم، زنگ زرد یا زنگ راه راه است. این بیماری بیشتر روی برگ‌ها نسبت به غلاف برگ و ساقه رخ می‌دهد. تاول‌های زرد روشن در مراحل اولیه زراعی روی برگ‌ها ظاهر می‌شوند و سپس در ردیف‌های خطی به صورت راه راه قرار می‌گیرند. خطوط راه راه، زرد تا زرد نارنجی هستند. این بیماری زمانی که دما بین 10 تا 20 درجه سانتیگراد و رطوبت بالا باشد، افزایش می‌یابد.

روش درمان و پیشگیری از زنگ زرد یا راه راه در گندم

بهترین راه مقابله با این بیماری، استفاده از ارقام گندم مقاوم به زنگ است. همچنین در صورت نیاز، می‌توانید از قارچ کش استفاده کنید.

فوزاریوم گندم (زنگ سر)

این بیماری، ناشی از قارچFusarium graminearum (Gibberella zeae) است و با بیش از 50 درصد کاهش عملکرد، از فاجعه‌‌بارترین بیماری‌های گندم در جهان شناخته می‌شود. این قارچ در مرحله گلدهی سر بوته‌های گندم را آلوده می‌کند و مایکوتوکسین‌های خطرناک(وومیتوکسین) تولید می‌کند. سر گندم‌های آلوده سفید رنگ می‌شود و دانه‌های تغییر رنگ داده، چروکیده می‌شوند و سپس وزن آن‌ها کاهش می‌یابد؛ این در حالی است که دانه‌های در نظر گرفته شده برای تولید آرد (مصرف انسانی) باید کمتر از ppm 2 وومیتوکسین داشته باشند.

روش درمان و پیشگیری از فوزاریوم گندم (زنگ سر)

در حالی که برداشت زودهنگام می‌تواند تعداد دانه‌های آلوده را کاهش دهد، سطوح بیماری در هنگام برداشت غلات با رطوبت 13 تا 15 درصد کمتر است. با اینکه چندین قارچ‌کش به طور موثر این بیماری را کنترل می‌کنند ولی کنترل شیمیایی معمولا کافی نیست. انتظار می‌رود استفاده به موقع از قارچ‌کش‌ها همراه با استفاده از ارقام مقاوم، مدیریت بقایا و تناوب زراعی، بهترین نتایج را برای کنترل این بیماری داشته باشند.

سیاهک آشکار در گندم

این بیماری از طریق بذر منتقل می‌شود و بیشتر در مناطقی که بذرها بین کشاورزان توزیع می‌شود، شایع است. تلفات محصول ناشی از این بیماری گندم، عموما کم است؛ اما در عفونت‌‌های شدید تا 30 درصد می‌‌رسد. در خوشه آلوده، دانه‌‌ها با انبوهی از هاگ‌‌های لکه‌‌دار جایگزین می‌‌شوند و بنابراین، خوشه‌ها خالی از گندم می‌شوند.

روش درمان و پیشگیری از سیاهک آشکار

 بهترین اقدامات پیشگیری استفاده از ارقام‌ مقاوم و بذر سالم همراه با پانسمان قارچ‌کش در ترکیب با قارچ عامل زیستی (Trichoderma viride – 4 گرم/کیلوگرم دانه) است. اقدامات ذکر شده در بالا به طور موثری لکه‌دار شدن خوشه را نیز کنترل می‌کنند. برای اقدامات موثرتر، بهتر است با متخصصان کشاورزی مشورت کنید.

رگه برگ باکتریایی (Bacterial leaf streak) در گندم

این بیماری توسط Xanthomonas campestris pv ایجاد می‌شود و در هوای گرم و مرطوب در گیاهانی که بافت برگ آسیب دیده دارند، شیوع بیشتری دارد. تلفات محصول معمولا زیاد نیست؛ اما در موارد شدید، می‌تواند به 40٪ برسد. پاتوژن در دماهای بالاتر از 25 درجه سانتیگراد به طور مطلوب رشد می‌کند.

علائم اولیه رگه‌های باکتریایی شامل نواحی کوچک و آغشته به آب بین رگبرگ‌های برگ است. این مناطق آغشته به آب در عرض چند روز به رگه‌های برنزه تبدیل می‌شوند. هنگامی که بیماری شدید است، رگه‌ها ممکن است با هم ترکیب شوند و مناطق بزرگ و نامنظم بافت مرده را تشکیل دهند.

روش درمان و پیشگیری از رگه برگ باکتریایی در گندم

برای مدیریت این بیماری، باکتری‌کش‌های بسیار کمی در دسترس هستند. موثرترین اقدامات، استفاده از ارقام مقاوم، بذر سالم و همچنین، مدیریت بقایای گیاهی و علف‌های هرز است.

بیماری پاخوره گندم (Common root rot)

ظهور لکه معمولا اولین علامت است که نشان می‌دهد این آسیب رخ داده است. عفونت از ریشه‌ها و میانگره‌های زیر طوقه شروع شده و به سمت برگ‌ها حرکت می‌کند. گندم‌ها ممکن است قبل یا بلافاصله پس از سبز شدن، از بین بروند؛ حتی اگر فقط آسیب جزئی از خود نشان دهند.

به طور کلی، علائم شامل میرایی (مرگ ناگهانی) گندم‌های در حال رشد، کاهش رشد ریشه و پوسیدگی ناحیه طوقه است. عفونت‌های شدید می‌توانند پنجه‌ها را از بین ببرند. پوسیدگی تیره یا قهوه‌ای مایل به قرمز اغلب در میانگره زیر تاج، بین تاج و گره دوم یا سوم رخ می‌دهد.

روش درمان و پیشگیری از بیماری پاخوره گندم

برای مقابله با این بیماری، از فشرده کردن خاک خودداری کنید. از نیتروژن، فسفر و پتاسیم کافی برای بهبود رشد ریشه و ساقه‌‌ها استفاده کنید تا گیاهان بتوانند در برابر عفونت مقاومت کنند یا آن را تحمل کنند.

موزاییک رگه گندم

موزاییک رگه گندم یک بیماری ویروسی گندم است. این ویروس وارد برگ‌ها می‌شود و سپس به تمام قسمت‌های گیاه سرایت می‌کند. گیاهان آلوده معمولا رشد می‌کنند ولی دانه‌های کمتری تولید می‌کنند که اغلب به شدت چروکیده می‌شوند. هر چه آلودگی زودتر اتفاق بیفتد، تأثیر آن روی گیاه بیشتر است. ویروس موزاییک رگه گندم از طریق کنه گندم منتقل می‌شود. این کنه با باد از مزرعه‌ای به مزرعه دیگر منتقل می‌شود. کنه و ویروس روی گندم زمستانه، زمستان گذرانی می‌کنند. در بهار، کنه‌ها به سرعت تکثیر می‌شوند و به گندم بهاره منتقل می‌شوند. این میزبان‌ها در طول تابستان پناهگاه کنه و ویروس هستند.

توسعه این بیماری به جمعیت کنه‌ها، وجود گیاهان گندم آلوده به ویروس و رطوبت کافی برای رشد خوب گیاه و تولید مثل سریع کنه بستگی دارد. شیوع شدید این بیماری زمانی رخ می‌دهد که در مزارع، در کنار گندم‌های زمستانه که زودتر کاشته شده‌اند، کنه‌ها و ویروس‌ها روی گندم بهاره تجمع کنند. هنگامی که درجه حرارت در بهار به بالای 10 درجه سانتیگراد می‌رسد، علائم بیماری بیشتر آشکار می‌شود.

روش درمان و پیشگیری از موزاییک رگه گندم

این بیماری را می توان با رعایت برخی اقدامات زراعی کنترل یا به حداقل رساند. روش کلیدی کنترل، این است که با جلوگیری از عفونت گندم زمستانه، چرخه زندگی کنه گندم را مختل کنید. برای مدیریت این ویروس، گندم زمستانه را در نزدیکی گندم بهاره نارس یا غلات دیگر نکارید. مزرعه گندم زمستانه که به شدت بیمار است را با گندم بهاره کشت مجدد نکنید. در نظر داشته باشید که هیچ آفت کشی برای کنترل کنه یا ویروس در دسترس نیست.

بهترین راهکار برای مدیریت بیماری‌های گندم چیست؟

گندم بیماری‌های مختلفی دارد و برای مدیریت آن‌ها، در ابتدا باید بیماری‌ها را شناخت و با دلایل و علائم هر کدام از آن‌ها آشنا شد. سپس برای مقابله با هر بیماری باید راهکار مخصوص به آن بیماری را پیش گرفت؛ اما به طور کلی، استفاده از ارقام مقاوم و بذر سالم، تناوب محصولات زراعی و کوددهی مناسب، از جمله راهکارهایی هستند که تاثیر زیادی در مدیریت اکثر بیماری‌های گندم دارند.

برای داشتن گندم‌های مقاوم به بیماری، باید از کودهای معدنی و باکیفیت استفاده کرد. بهترین کودهایی که می‌توانید برای پیشگیری از انواع بیماری‌های گندم استفاده کنید، عبارتند از:

• کود پتاسیم
• کود کلاته میکرو
• کود فسفر

خضراء با تولید کودهای کلاته، شما را در داشتن گندم‌های به دور از بیماری کمک می‌کند. شما می‌توانید برای کسب اطلاعات بیشتر و آشنایی با محصولات خضراء، با کارشناسان ما در ارتباط باشید و یا سوال خود را در همین بخش بپرسید.